Felsefe Tarihi 1 Özet
2024-11-23 01:04:57
Aristoteles, Batı felsefesinin en önemli ve etkili düşünürlerinden biridir. Platon ile birlikte, Batı düşüncesinin temel taşlarını oluşturan iki büyük filozof arasında sayılır. Mantık, afizik, etik, siyaset ve bilim alanlarındaki çalışmaları, hem Batı hem de İslam felsefesi üzerinde büyük bir etki bırakmıştır.
Aristoteles, mantık bilimini kurmuş ve klasik mantık anlayışını oluşturmuştur. Bu alandaki çalışmaları, sonraki yüzyıllarda da belirleyici olmuştur. Ayrıca, İslam felsefesindeki "Meşşai" ekolü üzerinde de önemli bir etkisi olmuştur; İbn Rüşd, İbn-i Sina ve Farabi gibi düşünürlerin felsefelerinde Aristoteles'in izleri görülür.
Kozmoloji, etik, siyaset felsefesi gibi konularda da önemli görüşler geliştiren Aristoteles, daha çok pratik ve gerçekçi bir felsefe anlayışına sahiptir. Platon'dan farklı olarak, idealardan çok somut bireysel varlıklara odaklanmış ve bunların gerçeklik olduğunu savunmuştur. Platon’un idealar dünyası ile karşılaştırıldığında, Aristoteles’in felsefesi yeryüzüne daha yakın ve elle tutulur olan bireysel tözler üzerine kuruludur.
Aristoteles, sadece felsefede değil, bilimde de önemli katkılarda bulunmuştur. Canlıların sınıflandırılması, fizik, biyoloji ve astronomi alanlarında önemli çalışmalar yapmıştır. Aristoteles’in ahlak felsefesi ise "altın orta" öğretisi ile tanınır; bu öğretide erdem, iki aşırı uç arasında bir denge olarak tanımlanır.
Siyaset felsefesi açısından Aristoteles, yönetim şeklinin yasalara uygun ve toplumun ortak yararına yönelik olması gerektiğini savunur. Ona göre, insanlar doğal olarak "politik hayvanlar"dır ve topluluk içinde yaşama gereksinimi taşırlar.
1. *Mantığın Kurucusu*
- Aristoteles, mantık biliminin kurucusu olarak kabul edilir. Onun geliştirdiği klasik mantık anlayışı, yüzyıllarca Batı ve İslam felsefesi üzerinde etkili olmuştur.
2. *Batı Felsefesi Üzerindeki Etkisi*
- Platon ile birlikte Batı felsefesinin en etkili düşünürlerinden biri olarak kabul edilir. Ortaçağ Hristiyan felsefesi ve skolastik düşünce üzerinde derin bir etkisi vardır.
- Modern felsefe de Aristoteles'e tepki olarak gelişmiştir. Descartes, kendi felsefesini Aristoteles'in düşünce tarzına bir alternatif olarak sunmuştur.
3. *İslam Felsefesi Üzerindeki Etkisi*
- İslam felsefesindeki Meşşai ekolü üzerinde derin etkiler bırakmıştır. Farabi, İbn Rüşd ve İbn-i Sina gibi düşünürlerin birçok görüşü Aristoteles'e dayanır.
4. *Gerçekçilik Anlayışı*
- Aristoteles, Platon’un "idea" kuramını eleştirerek, gerçekliğin bireysel tözlerde, yani somut varlıklarda olduğunu savunmuştur. Kavramlar, bireysel varlıkların bir parçasıdır, a kendilerinden ayrı, bağımsız bir varlıkları yoktur.
5. *Madde ve Form Öğretisi*
- Aristoteles, varlıkların madde ve formun birleşimi ile oluştuğunu savunur. Bir şeyin gerçeklik kazanması, maddenin form kazanmasıyla mümkündür.
- Salt madde, potansiyel bir varlık alanıdır ve form aracılığıyla somutlaşır.
6. *Dört Neden Öğretisi*
- Aristoteles, varlıkların oluşumunu dört nedene bağlar: maddi neden, formel neden, fail neden, ereksel neden. Örneğin, bir ekmeğin oluşumunda hamur maddi neden, ekmek formel neden, fırıncı fail neden, ekmek yapma acı ise ereksel nedendir.
7. *Altın Orta Ahlakı*
- Aristoteles'in ahlak anlayışında "altın orta" önemli bir yer tutar. Erdem, aşırılıklar arasında orta bir noktada bulunur. Örneğin, cesaret, korkaklık ve aşırı atılganlık arasında bir dengedir.
8. *Erdem ve Mutluluk*
- Aristoteles’e göre ahlakın acı, iyinin bir işlevi olarak mutluluğa ulaşmaktır. Mutluluk, ruhun akılcı yönünün işleyişine bağlıdır ve erdemli yaşam mutluluğun anahtarıdır.
9. *Politik Doğalcılık*
- Aristoteles’e göre insan, doğal olarak politik bir hayvandır. Kent-devleti, insanların en üst düzeyde organize olabileceği doğal bir kurumdur.
10. *Karma Yönetim Modeli*
- Aristoteles, yönetim biçimlerinde bir denge önerir. Yasalarla bağlı ve ortak yararı sağlayan bir yönetim modeli iyidir. Aristokrasi, monarşi veya demokrasi gibi yönetim biçimleri yasalara uyduğu ve toplumun yararına hizmet ettiği sürece kabul edilebilirdir.
*Epikürosçuluk Özeti*
Epikürosçuluk, M.Ö. 341'de doğan Epiküros tarafından kurulmuş bir felsefi ekoldür. Helenistik dönemde büyük etki yaratmıştır. Epiküros’a göre insanın mutsuzluğunun kaynağı, ölüm, kader ve tanrı gibi konulardaki yanlış inançlardır. Bu korkuların üstesinden gelmek için doğru bir varlık görüşüne ve fizik bilgisine ihtiyaç vardır. Epiküros’un acı, insanlara mutlu bir yaşam sürmeleri için rehberlik etmektir.
*Fizik ve Varlık Görüşü*
Epiküros, doğa üstü bir gücün olmadığını, her şeyin doğal nedenlerle açıklanabileceğini savunur. Atomculuğa dayanarak, evrendeki her şeyin atomlardan oluştuğunu ve ölümden sonra hayat olmadığı görüşünü geliştirir. Kadercilik ve tanrı korkusunu ortadan kaldırmak için tesadüfî olayların da etkili olduğunu vurgular.
*Mantık ve Bilgi Teorisi*
Epiküros, doğru bilginin kaynağı olarak deneyimi temel alan empirizmi benimser. Duyular, kavrayış ve duygular doğru bilginin ölçütleridir. Hakikat, duyular ve duygular aracılığıyla kavranabilir, soyut kavramların bir gerçekliği yoktur. Epiküros, atomculuğu geliştirirken, hareketin sebebini tamamen fiziksel nedenlere bağlar ve determinizmi reddeder.
*Ruh ve Maddiyat*
Epiküros’a göre ruh, özel bir atom türünden oluşur. Her şey maddi yapıya sahiptir, bu nedenle ölüm ve tanrı korkusu yersizdir. Ölüm varken insan yoktur, insan varken ölüm yoktur; bu nedenle ölümden korkmanın bir anlamı yoktur.
*Haz ve Ahlak*
Epiküros hazcı bir etiği benimser ancak niceliksel haz anlayışını niteliksel haz anlayışına çevirir. Haz, acının yokluğu olarak tanımlanır. Doğal ve zorunlu hazlar (yeme içme gibi) karşılanmalıdır ancak fazlasından kaçınılmalıdır. Doğal olmayan ve zorunlu olmayan hazlardan (lüks, zenginlik) kaçınılması gerekir. Statik hazlar kalıcı mutluluğu sağlarken, kinetik hazlar geçicidir.
*Bilgelik ve Mutluluk*
Epiküros’a göre temel erdem bilgeliktir. Bilgelik, kişiye acının yokluğunu sağlayarak, kalıcı hazlar sunar. Bu felsefe, bireylerin hayatlarında dinginlik ve ruh huzurunu bulmalarına yardımcı olmayı açlar.
*Önemli Noktalar*
1. *Yanlış İnançlar:* Ölüm, kader ve tanrı hakkındaki yanlış inançlar insanı mutsuz kılar.
2. *Fizik Bilgisi:* Doğaüstü güçlere inanmak yerine, her şeyin doğal nedenlerle açıklanabileceği görüşü.
3. *Hazcı Etik:* Haz, acının yokluğu olarak tanımlanır. Niceliksel hazlar yerine niteliksel hazlar önemlidir.
4. *Bilgelik:* Mutlu bir hayat için bilgelik esastır; acıların yokluğu, bilgelik yoluyla elde edilir.
5. *Atomculuk:* Epiküros, her şeyin atomlardan oluştuğunu savunur ve determinizmi reddeder.
Stoacılık Felsefesi – Özet
*Kurucusu ve Temelleri:*
- Stoacılık, *Kıbrıslı Zenon* tarafından kurulmuştur. Helenistik dönemin önemli felsefi akımlarından biridir.
- Stoacılar, insanın doğayla ve evrensel akılla uyum içinde yaşaması gerektiğini savunurlar. Özgürlük, doğaya uygun yaşamla ilişkilidir ve akla uygun eylem, erdemin temelidir.
*Felsefenin Temel İlkeleri:*
1. *Özgürlük ve Determinizm:*
- Stoacılara göre gerçek özgürlük, insanın doğayla ve evrensel akılla uyum içinde olmasıdır. Saksıdaki çiçek aforunda olduğu gibi, insanın doğru ortamda kendini geliştirmesi önemlidir. Aksi takdirde özgürlük yanlış anlaşılır ve zarar verici olabilir.
- Determinizm, her şeyin evrensel aklın (logos) yönetiminde olduğunu ve bu düzene uyum sağlamanın bilgelik olduğunu ifade eder.
2. *Doğa ve Akıl:*
- Stoacılar, evrendeki her şeyin bir bütün olduğunu ve insanın bu bütünün bir parçası olarak davranması gerektiğini savunurlar. Doğaya ve akla uygun yaşamak, erdemli olmanın temelidir.
- Bilgelik, insanın kendisini doğanın bir parçası olarak görmesi ve her şeyi olduğu gibi kabul etmesiyle elde edilir.
3. *Duygular ve Apatheia:*
- İnsan, olumsuz duygulardan arınmalı ve duygusuzluk (apatheia) haline ulaşmalıdır. Bu, bilge kişinin huzur ve mutluluğa erişmesinin yoludur. Haz, tutku ve acı gibi duygulara karşı özgür ve duyarsız kalmak, gerçek anlamda özgürlüğü getirir.
4. *Erdem:*
- Erdem, doğaya uygun eylem ve akıl yoluyla elde edilir. Erdem, Stoacılara göre en yüce iyidir ve bilge insan bu erdem sayesinde doğaya uyum sağlar.
5. *Metafizik:*
- Stoacılar, Herakleitos’un ateş ve logos anlayışını benimsemişlerdir. Onlara göre evren, tanrısal akıl (logos) tarafından yönetilmektedir. İnsan aklı, bu evrensel düzeni kavrama kapasitesine sahiptir.
*Önemli Stoacılar:*
- *Marcus Aurelius*: Stoacı filozof kral olarak bilinir. Eserlerinde hayatın gelip geçiciliğini ve doğayla uyum içinde yaşamayı savunur.
- *Epiktetus*: Köle filozof olarak bilinir. Epiktetus, doğaya uygun yaşamanın kölelik gibi toplumsal pozisyonları aşan bir bilgelik olduğunu ifade eder.
### Önemli Noktalar
1. *Özgürlük*: Doğaya uygun yaşam ve akla uygun eylemle gerçek özgürlüğe ulaşılır. Özgürlük, dışsal koşullara bağlı değildir, içsel bir huzura dayanır.
2. *Bilgelik ve Erdem*: Doğanın düzenine uyum sağlamak, bilgelik ve erdemle mümkündür. Erdem, akla uygun eylemlerin temelidir.
3. *Apatheia*: Olumsuz duygulardan arınarak, duygusuzluk hali (apatheia) bilge kişiye huzur ve mutluluk getirir.
4. *Metafizik*: Evren, tanrısal akıl (logos) tarafından yönetilir ve her şey bu akla göre şekillenir. İnsan aklı, evrenin düzenini anlayabilir.
Septisizm: Özet ve Önemli Noktalar
*Özet:*
Septisizm, bilgi ve hakikate dair iddialara yönelik şüpheci bir yaklaşımdır. Bu akım, evrensel, değişmez bilgi anlayışlarına karşı çıkar ve bilgiye dair kesinlikleri sorgular. Septisizmin temel kaygısı, hem akıl hem de duyuların gerçekliği bilme kapasitesinin yetersiz olduğunu ifade etmek ve mutlak doğruların var olamayacağını savunmaktır.
*Önemli Noktalar:*
1. *Septisizmin Temel Kaygısı:*
- Yerleşik hakikat ve bilgi iddialarını kritize etmek.
- Mutlak ve evrensel doğruların varlığına karşı şüphecilik.
2. *Şüpheci Reaksiyon:*
- Akıl ve duyuların bilgi edinmede yetersiz olduğu görüşü.
- Hakikatin bilinemeyeceği ve gerçeği bilgi formunda ifade etmenin mümkün olmadığı düşüncesi.
3. *Şüpheci Akımlar:*
- *Pyrrhon (Pyrhon):* M.Ö. 3. yüzyılda yaşamış, gerçekliğin bileşenlerine ayrılmasının imkânsız olduğunu ve dolayısıyla gerçeği bilmenin mümkün olmadığını savunmuştur.
- *Akademi Şüpheciliği:* Kameades ve Arkesilaos tarafından temsil edilir. Kameades’in olasılık teorisine göre bilgiler olasılıklı, yüksek veya düşük ihtimalli bilgiler olarak değerlendirilir.
- *Son Dönem Şüpheciliği:* Fiziksel ve psikolojik farklılıkların çevresel koşullardan kaynaklandığını belirtir.
4. *Önemli Kavramlar:*
- *Epokhe:* Yargıları askıya alma, hiçbir şey hakkında kesin yargılarda bulunmama.
- *Apatheia:* Yargıların askıya alınmasının ardından ortaya çıkan kayıtsızlık.
- *Ataraxia:* Sükûnet ve dinginlik hali.
5. *Pyrrhon’un Görüşleri:*
- Gerçekliğin bileşenlerine ayrılmasının imkânsız olduğu ve bu nedenle gerçeklik hakkında kesin bir bilgi edinilemeyeceği.
- Ölümden sonraki yaşam hakkında kesin bilgiye sahip olamayacağımız için bu konuda korku duymanın gereksiz olduğu.
- Şüpheci yaklaşımın, ölçülülük, bilgelik ve mutluluk için bir araç olarak kullanılması gerektiği.
6. *Şüpheciliğin Nihai Hedefi:*
- Duygusuzluk, iradesizlik, aldırmazlık ve cansızlık hali olan sükûnet ve dinginliğe ulaşmak.
